İzmirli İsmail Hakkı

CEVAP 

Son devirde yetişen felsefeci ve dinler tarihi araştırmacısıdır. Masonluğa da girmiş olan İsmail Hakkı, felsefe ve dinler tarihi dallarında çalışıp bu konularda kitaplar yazdı. İttihatçıların gözlerine girerek medreselerde hoca olmuş, derslerinde ve kitaplarında, Abduh’un reformcu fikirlerini yaymaya çalışmıştır. Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretleri de, (İzmirli İsmail Hakkı ve daha nice din adamları, mason Abduh’un kitaplarını okuyarak, onun tesiri altında kalmışlar, çeşitli yollar tutmuşlardır) buyurmuştur.

20 Haziran 1928 tarihli Vakit gazetesinde, (Dinimizde yeni hayata, ilerlemeye uygun olarak, yapılacak yenilikleri, İstanbul ilahiyat fakültesi profesörleri rapor halinde hazırlamışlardır) diye bildirilen rapor aşağıdadır. Bu raporda İzmirli İsmail Hakkının da imzası vardı:

(Din de, diğer sosyal teşekküller gibi, hayatın akışına uymalıdır. Din, eski şekillere bağlı kalamaz. Türk demokrasisinde, din de, muhtaç olduğu inkişafı göstermelidir. Camilerimiz kullanılır hale getirilmeli, sıralar [koltuklar, sandalyeler], elbise askıları konmalı, içeriye ayakkabıyla girilmelidir. İbadet lisanı Türkçe olmalı, camilere müzik aletleri konmalıdır.)

Bu rapor da, İzmirlinin dinde reformcu olduğunu göstermektedir. (Dolgulu diş gusle mani olmaz) diyen de bu reformcudur.