İlmihâli öğrenmek farz-ı ayndır...
18/10/2019 Cuma Köşe yazarı V.T
Alışveriş yapacak kimsenin, sahîh ve helâl olması şartlarını öğrenmesi
lâzımdır.
Niksârîzâde Mehmed Efendi, Osmanlı devri âlim ve şâirlerindendir. 945 (m.
1538)’de babası Bağdat kadısı iken orada doğdu. 1025 (m. 1616)’da İstanbul’da
vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İmâm-ı Azam hazretlerinin talebesi İmâm-ı Muhammed Şeybânî’ye
sordular: “Efendim! Mütehassıs olduğunuz tasavvuf bilgisinde bir kitap
yazdınız mı?” Cevap olarak buyurdu ki: “Zühd ve takvâ, dünyâya meyletmemek,
haram ve şüphelilerden kaçmak; ancak bütün işlerde dînin emirlerini yapıp,
yasaklarından kaçınmakla, doğru bir alışveriş, bâtıl, fâsid ve mekrûh
sözleşmelerden sakınmakla elde edilebilir. Bunlar da, fıkıh kitaplarından
öğrenilir. Alışveriş ve başka sözleşmeler yapacak kimsenin, bunların sahîh ve
helâl olması şartlarını öğrenmesi lâzımdır. Bunun için, bu işlerin ilmihâlini
öğrenmek, her mükellefe farz-ı ayndır. Bu farzın yerine getirilmesi için, bey’
ve şirâ kitabını yazdım.”
Satıştaki ve ödünç vermedeki faizi iyi anlamak için, şunlari iyi öğrenmek
lazımdır:
Ağaçtaki meyveyi, kopmuş aynı meyveye satmak faiz olur. Ağaçtaki meyveyi,
ağaçtaki aynı meyve ile satmak faiz olur. Buğdayı, buğday ununa ve kavrulmuş
buğdaya, aynı hacimde dahî satmak faiz olur. Çünkü, buğdaydan, aynı hacimde un
hâsıl olmaz. Unu ve buğdayı, ekmeğe satmak faiz olmaz. Çünkü ekmek, başka
cinsten olmuştur ve sayı ile ölçülür. Menşeleri veya kullanış yerleri aynı
olmayan veya insanlar tarafından sıfatları değiştirilen şeyler, aynı cinsten
değildir. Meselâ hurma sirkesi ile üzüm sirkesi ve koyun eti ile sığır eti ve
sütleri ve koyun yünü ile keçi kılı ve buğday ile ekmek aynı cinsten
değildirler. Keçi ve koyun eti ve sütleri, faiz bakımından aynı cinstendir.
İmâm-ı Muhammed’e göre, ekmeği adet ile ve vezn ile ödünç vermek faiz
olmaz, İmâm-ı Ebû Yûsuf’a göre yalnız tartı ile faiz olmaz. Susam, zeytin,
ceviz, gibi, yağ çıkarılan cisimler, kendi yağları ile satıldığı zaman, yağ,
cisimdeki yağ miktarından ziyâde ise caizdir ve yağın aynı miktarı yağ
karşılığı olup, ziyâdesi posa karşılığı olur. Ziyâde değilse, az veya müsâvî
ise veya belli değilse faiz olur.
Üzümü, şırası karşılığı ve koyunu yünü karşılığı ve meyveli ağacı aynı
meyve karşılığı ve ekilmiş toprağı, çıplak toprak karşılığı ve başakta yetişmiş
buğdayı, yetişmemiş buğday karşılığı, taşlı küpeyi taşsız küpe karşılığı,
altınlı kılıcı veya kemeri altınsız aynı kılıç ve kemer karşılığı ve kabuklu
pirinci kabuksuz pirinç ile satmak da, müsâvî veya az ise faiz olur.
