İctihad hatası

CEVAP
İmam-ı Rabbânî hazretleri buyuruyor ki: Eshab-ı kiram arasında olan savaşları, iyi sebeplerden, güzel düşüncelerden ileri geldi bilmek, dünyalık için, menfaat için bilmemek gerekir, çünkü onların ayrılığı ictihad ve tevil ayrılığıydı. Heva ve hevesten doğan ayrılık değildi. Ehl-i sünnet âlimleri hep böyle bildirdi. Şu kadar var ki, Hazret-i Ali ile savaşanlar, hata etti, fakat hataları ictihad hatası olduğundan, bir şey denemez ve dil uzatılamaz. Şerh-ı mevakıf kitabında Âmidî, (Cemel ve Sıffin vakaları ictihad yüzündendi) diyor. Ebu Şekûr-i Sülemî, Temhid kitabında, (Ehl-i sünnet vel-cemaate göre, bu savaşlardaki hata, ictihad hatasıydı) diyor. İbni Hacer-i Mekkî, Savâık kitabında, (Bu savaşlar, ictihad sebebiyleydi. Ehl-i sünnet âlimleri böyle bildirdi) diyor. (1/251)

İmam-ı Nevevî hazretleri de, Müslim hadislerini açıklarken buyuruyor ki:
O savaşlarda, Eshab-ı kiramın her biri, kendi ictihadına uygun iş yaptı. Bunun için hiçbirini ayıplamak doğru değildir. Bununla beraber, Hazret-i Ali ve onun ictihadında olup, ona uyanlar, ictihatta doğruyu bulmuşlardı. Karşılarındakiler ictihatta yanılmışlardı, fakat ictihadda yanılma olduğu için kötülenemezler. Yanılanlar bir sevab aldı. Doğruyu bulanlar on sevab aldı. (Yanıldılar) demek bile doğru değildir. Yanılanları da iyilikle anmak lazımdır. (Müslim şerhi, Mektubat-i Masumiyye 2/36, Redd-i Revafıd)

Bu savaşlar sebebiyle, hepsinin cennetlik olduğu nassla [âyet ve hadisle] bildirilen Eshab-ı kiramdan bir kısmına dil uzatılırsa, fâsık veya kâfir denirse, o konudaki âyetler inkâr edilmiş olur. Eshab-ı kiramın Cennetlik olduğunu bildiren âyet-i kerimelerden birinin meali şöyledir:
(Mekke’nin fethinden önce Allah için mal veren ve savaşanlara, fetihten sonra verenlerden ve savaşanlardan daha yüksek derece vardır. Bunların dereceleri eşit değilse de, hepsi için Hüsnayı [Cenneti] söz veriyorum.) [Hadid 10]

Bazı cahiller iki Müslüman birbiriyle savaşır mı diyorlar. Bir âyet-i kerime meali:
(Müminlerden iki fırka birbiriyle savaşırsa aralarını bulun!)[Hücurat 9]

O hâlde, İmam-ı Nevevî hazretlerinin, (Yanıldılar demek bile doğru değildir) sözünü esas alarak, (Bir tarafın ictihadı hatalıydı) bile dememiz uygun olmaz, çünkü müctehid âlimler, bu savaşlar hakkındaki ictihadlarını bildirebilirler, ama bizim avam olarak, bir tarafın hata veya isabet ettiğini söylememiz caiz olmaz. Sadece Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdiklerini nakledebiliriz. Bazı müctehidlerin (Bir taraf hatalı idi) demeleri de ictihaddır, kesin değildir. (Hatalı değildi) diyen müctehidlerinki de böyledir.