Bâtıl ve fâsit alışverişler
25/12/2024 Çarşamba Köşe yazarı H.Y
Dinimizin haram
saydığı kazanç yollarından biri de, İslamiyete uygun olmayan bâtıl ve fâsit
satışlarla alınan ve satılan mallardır.
İslamiyet
ve çalışma hayatı -14-
Allahü
teâlâ buyuruyor ki: (Ey müminler! Birbirinizin mallarını bâtıl yoldan
yemeyiniz!) [Bakara,188] Bâtıl yol; fâiz, kumar, rüşvet, gasp ve
hırsızlık, hîle, hıyânet, yalancı şahitlik, yalan yere yemîn ederek
aldatmaktır. Dinimizin haram saydığı kazanç yollarından biri de, İslamiyete
uygun olmayan bâtıl ve fâsit satışlarla alınan ve satılan mallardır. Bunları
yemek-içmek ve kullanmak haram olur. Dinimizde yemesi-içmesi ve kullanması
haram olan şeyler sayılıdır. Helal olan şeyler ise sayılamayacak kadar çoktur.
Aslı
ve sıfatı İslamiyete uygun olan satışlara (Sahih satış) denir.
Bir alışverişte, satışın sahih olabilmesi için, 5 şeyin
bulunması şarttır. Bunlar, Bâyi, Müşteri, Akit, Mebî ve Semen’dir.
1- 2. Alış-veriş
esnasında, Bâyi (satan) ve Müşteri (satın alan),
yani alıcı ve satıcının bulunması şarttır. Bunların aynı kimse olmaması, yani
bir kimsenin hem satıcıya, hem alıcıya vekil olarak kendi kendine satış
yapmaması lâzımdır. Alıcı ve satıcının, akıllı ve temyiz kudretine sahip
kimseler olmaları da lazımdır. Müslüman olması şartı aranmaz. Ehl-i kitap olan
gayr-i müslim olan kimselerle de alışveriş yapılabilir.
3. Alışveriş esnasında,
alıcı ve satıcının arasında bir Akit (sözleşme) yapılması,
yani birinin teklif edip, karşısındakinin, oradan ayrılmadan önce kabul
etmesi, söz kesilmesi şarttır.
4. Alış-veriş
esnasında, Mebî (satılan bir mal) bulunmalı ve
bu malın (mütekavvim) olması, yani yemesi ve
kullanılması helal olmaları lazımdır. Satılan mal, mevcut ve teslimi mümkün
olmalıdır. Ayrıca satılan malın değeri, bir (fels)ten aşağı
olmamalıdır. Bir (fels), bir altın liranın on beşte
birinin kuruş cinsi kadardır. Mesela bir altın lira 15.000 TL olursa,
15’te biri 1.000 kuruş, yani 10 TL olur.
5. Alışveriş esnasında,
satılan malın Semeni (satış bedeli, yani fiyatı) mutlaka belli olmalıdır
Satılan malın fiyatının, cins ve miktarının belli olması lazımdır.
İslamiyete
uygun olmayan satışlara da (Bâtıl satış) denir. Bunlar, yok
hükmünde olan satışlardır. Kendisinin malı sayılmayan şeylerin satılması
bâtıldır. Mesela kan, şarap, kesilmeden kendi kendine ölmüş hayvanın leşi mal
değildir. Kendi mülkü olmayan şeyi de satmak bâtıldır.
İslamiyetin
mal saydığı ve kullanılmasına izin verdiği, aslında sahîh olan, fakat
semeni/bedeli, kullanılması helal olmayan mallardan olan veya satılan malın
veya bedelinin miktarı ve vasıfları ile veresiye satışlarda, bedelinin ödeme
zamanı bilinmeyen satışlara da (Fâsit satış) denir.
Yanında bulunmayan şeyi müşteriye tarif etmeden satmak (fâsit) olur.
Kurtlanmış, bozulmuş eti satmak (bâtıl), kokmuş eti satmak
ise (fâsit) olur. Sıkışık durumda olana, mesela aç-susuz,
çıplak, evsiz kalana bunları, semeni/bedeli mislinden, yani piyasadaki en
yüksek değerinden gaben-i fâhiş ile yüksek fiyatla satmak da (fâsit) olur.
