08/01/2025 Çarşamba Köşe yazarı H.Y

Aslı dine uygun olan, fakat sıfatı dinin aradığı şartlara uygun olmayan satışlara "Fâsit satış" denir.

İslamiyet ve çalışma hayatı -16-

Dinimizin, yenilmesini ve kullanılmasını haram saydığı mallardan birisi de (Fâsit satış) ile kazanılan mallardır. İslâmiyetin mal saydığı ve kullanılmasına izin verdiği, aslında sahîh olan satıştır. Fakat satılan malın bedeli, kullanılması helal olmayan mallardan birisi olan veya satılan malın veya bedelinin miktarı ve vasıfları belli olmayan, veresiye satışlarda ise, bedelinin ödeme zamanı bilinmeyen satışlara (Fâsit satış) denir. Bunlar, aslı dine uygun olan, fakat sıfatı dinin aradığı şartlara uygun olmayan satışlardır.

 Aşağıdaki satışlar fâsit olan alışverişlerdir:

1. Kıyemî olan, çarşıda-pazarda benzeri bulunmayan, bulunsa bile fiyatı aynı olmayan  bir malın iki tanesinden hangisini istersen al diyerek satmak fâsittir. Müşteri hangisini istersem onu alırım derse, muhayyer olarak câiz olur.

2. Fiyatı, semen belli olmazsa, meselâ, bu malı aldığım fiyata veya hakîki kıymetine veya piyasadaki kıymetine veya filân kimsenin aldığı fiyata deyip de, cinsi ve miktarı söylenmez ise, satış fâsit olur. Satılan malın fiyatı, göstermekle veya miktarı ve cinsi söylenmekle malûm olur. Yalnız, ekmek, gazete gibi, kıymeti ilân edilen ve satanın arzusu ile değişmeyen şeylerde, fiyatı bildirmeden satış sahîh olur.

3. Ağacın vereceği meyveyi veya tarlanın vereceği mahsûlü, oluncaya  kadar yerinden ayırmamak şartı ile, olmadan satın almak fâsittir. Bir ağacın tam belirmiş meyvesini yiyecek hâlde olmasa bile satmak câizdir. Müşteri hemen toplar, ağaçta kalmasını isterse, satış fâsit olur. Müşteri istemez, fakat bâyi izin verirse, iyi olur.

4. Fakirin, zekâtı teslim almadan satması fâsittir. Ganimet malını taksim edilmeden önce satmak fâsittir.

5. Hayvanı hayvana veresiye satmak fâsittir.

6. Kurtlanmış, bozulmuş eti satmak bâtıldır. Kokmuş eti satmak fâsittir.

7. Veresiye olursa pahalı, peşin olursa ucuz demek, yani meselâ peşin on liraya, veresiye, yani taksîtle onbeş liraya vermek şeklinde iki şartlı satış fâsit olur. Çünkü, fiyatı meçhuldür. Yalnız akit, veresiye veya peşinden birisi üzerine yapılırsa câiz olur.

8. Yalnız toplamının fiyatı söylenip satılan şeylerin [meselâ sürünün] sayısı az veya çok çıkarsa, fâsit olur.

9. Yanında bulunmayan şeyi müşteriye tarif etmeden satmak fâsittir. Müşteri, malı alırsam, bu para, malın semeni olsun, malı almazsam, parayı geri gönder derse, fâsit olur.

10. Alacağını veresiye satmak fâsittir.

11. Muztar olana, yani sıkışık durumda olana, meselâ aç, susuz, çıplak, evsiz kalana, bunları, semen-i mislinden, yani piyasadaki en yüksek değerinden gaben-i fahiş ile yüksek fiyatla satmak fâsittir. Nafakasını temîn etmek için, herhangi bir şeyini satmak zorunda kalan fakîr kimsenin sattığını, gaben-i fahişle ucuz almak da fâsittir.